گواهی حصر وراثت یک مدرک قانونی است که به موجب آن تعداد ورثه متوفی و میزان سهم‌الارث هر یک مشخص می‌شود. ممکن است نام یکی از ورثه در گواهی نیامده باشد. همچنین در مواردی ممکن است یکی از وراث نسبت به میزان سهم‌الارث خود اعتراض داشته باشد. علاوه بر موارد گفته شده، یکی از مواردی که می‌تواند منجر به اعتراض شود وصیت‌نامه است. گاهی حتی نسبت ورثه با متوفی مورد اعتراض قرار می‌گیرد. به عنوان مثال شخصی خود را همسر متوفی معرفی می‌کند و از ماترک متوفی ادعای سهم خواهی می‌نماید اما ورثه این ادعا را رد می‌کنند. در هر صورت مورد اعتراض هر چه که باشد، امکان اعتراض برای شخص معترض وجود دارد. اعتراض به تقسیم ارث و اعتراض به تقسیم ترکه از مصادیق مورد بحث در این نوشتار می‌باشد.
اعتراض به گواهی انحصار وراثت
اعتراض به گواهی فقط برای وراث، ذینفعان و دادستان عمومی محل اقامت متوفی امکان پذیر می‌باشد. افرادی غیر از مواردی که نام برده شد امکان اعتراض به گواهی را نخواهند داشت. ورثه و ذینفعان که نسبت به احقاق حقوق خود اعتراض می‌کنند اما در خصوص دادستان موضوع متفاوت است. به عنوان مثال ممکن است دادستان عمومی با شناختی که از متوفی دارد بداند که متوفی هیچ ورثه‌ای نداشته است. در این صورت چنانچه شخصی نسبت به صدور گواهی حصر وراثت اقدام کند، دادستان می‌تواند اعتراض نموده و روند رسیدگی را متوقف نماید.
مرجع اعتراض به گواهی حصر وراثت
معترضان می‌بایست ابتدا به شورای حل اختلاف مراجعه نموده و اعتراض خود را مطرح کنند. چنانچه پس از تشکیل جلسه رسیدگی موضوع اختلاف حل و فصل شود پرونده بسته می‌شود. اما چنانچه شخص معترض نسبت به اعتراض خود پافشاری نماید، حسب مورد توسط شورای حل اختلاف به دادگاه عمومی یا دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود.
مهلت اعتراض به گواهی انحصار وراثت
اعتراض به گواهی حصر وراثت هم در مرحله دادخواست و رسیدگی، و هم پس از صدور گواهی امکان پذیر می‌باشد. چنانچه شخص معترض در مراحل قبل از صدور گواهی اعتراض خود را اعلام کند، فرایند رسیدگی به طور موقت متوقف می‌شود. اما چنانچه احدی از وراث یا ذینفعان مطلع نباشد و پس از صدور گواهی اطلاع پیدا کند، می‌تواند با ارائه دادخواست اعتراض به گواهی انحصار وراثت نسبت به اصلاح آن اقدام نماید.
روند رسیدگی به اعتراض به انحصار وراثت
پس از ارائه دادخواست توسط شخص معترض، شورای حل اختلاف موقتاً رسیدگی به پرونده را متوقف می‌کند. سپس قرار جلسه رسیدگی به اعتراض را به طرفین دعوا اعلام می‌نماید. در جلسه رسیدگی از شخص معترض خواسته می‌شود که ادله و مدارک خود را ارائه نماید. شورای حل اختلاف با بررسی مدارک پرونده رأی خود را صادر می‌کند. لازم به ذکر است که این رأی قابل تجدید نظر خواهی می‌باشد. در صورتی که مورد اعتراض در خصوص تعداد وراث باشد، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی خواهد داشت. اما چنانچه مورد اعتراض مربوط به نسبت وراث با متوفی باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه عمومی خواهد بود. همچنین رسیدگی به اعتراضات مربوط به تصدیق ازدواج زوجه با متوفی به دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود.
نهایتاً اگر موضوع در شورای حل اختلاف خاتمه پیدا نکند و به دادگاه عمومی کشیده شود، رأی نهایی توسط دادگاه عمومی صادر می‌شود. رأی صادره توسط دادگاه به شورای حل اختلاف ابلاغ می‌شود. شورای حل اختلاف با توجه به رأی دادگاه عمومی نسبت به صدور یا اصلاح گواهی انحصار وراثت اقدام می‌نماید.
مدارک لازم برای اعتراض به گواهی حصر وراثت
- گواهی حصر وراثت صادر شده (در صورتی که اعتراض پس از صدور گواهی باشد)
- مدارک شناسایی شخص معترض (از قبیل شناسنامه و کارت ملی)
- برگه دادخواست اعتراض به گواهی حصر وراثت
جرم کلاهبرداری در انحصار وراثت
بر اساس ماده 9 قانون تصدیق انحصار وراثت چنانچه شخصی با علم به این که جزو وراث متوفی نبوده درخواست صدور گواهی حصر وراثت کند، کلاهبردار محسوب می‌شود. همچنین اگر یکی از وراث با علم به این که وراث دیگری وجود دارند ولی سعی در پنهان حقیقت داشته باشد و بخواهد خود را به عنوان تک فرزند متوفی معرفی نماید، مصداق کلاهبردار می‌باشد. در این صورت شخص متخلف علاوه بر پرداخت خسارت به مجازاتی که برای جرم کلاهبرداری مقرر شده محکوم خواهد شد.
نمونه دادخواست اعتراض به گواهی انحصار وراثت
اعتراض ثالث به گواهی انحصار وراثت می‌تواند به شرح زیر باشد:
برگ دادخواست به دادگاه عمومی
خواهان:…………………………………………………..
خوانده:……………………………………………………
وکیل یا نماینده قانونی:……………………….
تعیین خواسته و بهای آن: ابطال گواهی انحصار وراثت شماره…………. صادره از شعبه……………. دادگاه……………..
دلائل و منضمات دادخواست: فتوکپی مصدق گواهی انحصار وراثت شماره………….. فتوکپی شناسنامه خانم/ آقای…………………… یا برگ استشهادیه محضری بقیه مدارک در پرونده کلاسه………………… مضبوط می‌باشد.
ریاست محترم «نام دادگاه صادرکننده‌ی گواهی انحصار وراثت فوق الذکر»
با سلام، احتراماً به استحضار می‌رساند:
پدر اینجانب……………………….. به نام مرحوم………………….. در تاریخ……………. در شهر………………….. فوت نموده است. احد از ورثه به نام آقای……………. که پسر متوفی می‌باشد با ارائه مدارک ناقص، گواهی انحصار وراثت شماره…………………. را دریافت نموده است.
نظر به اینکه در گواهی مذکور نام دو تن از ورثه به نام‌های آقای………………. و خانم……………………. که پسر و دختر متوفی می‌باشند قید نشده و از این جهت گواهی صادره ناقص می‌باشد لذا با تقدیم فتوکپی مصدق شناسنامه آنان تقاضا دارد بدواً گواهی صادره را باطل و سپس نسبت به صدور گواهی انحصار وراثت به شرح مدارک پیوست اقدام فرمایند.
محل امضاء – مهر – انگشت
نمونه رأی ابطال گواهی انحصار وراثت
درتاریخ: ………………………
به شماره: ………………………
چکیده رأی
چنانچه نام یکی از وراث در گواهی حصر وراثت نیامده باشد، وی باید دادخواست خود را در قالب اصلاح و اضافه نمودن نام در گواهی حصر وراثت مطرح نماید.
رأی بدوی
در خصوص دادخواست تقدیمی خواهان …………… با وکالت …………. به طرفیت خوانـدگان ………………. به خواسته ابطال گواهی حصر وراثت شماره دادنامه ………… صادر شده از شعبه …….. دادگاه حقوقی سابق، توجهاً به تصویر مصدق سند سجلی خواهان پرونده را فرزند مرحوم ………….. به شماره شناسنامه ………….. منظور نموده و توجهاً به برگ انحصار وراثت اعلامی که متوفی را مرحوم ………. به شماره شناسنامه ………. در تاریخ ………….. اعلام که نامبرده در اقامتگاه دائمی خود درگذشته این درحالی است که خواهان ورثه مرحوم …………. تلقی می‌شود و متقاضی با فوت مرحوم …………… مبادرت به أخذ گواهی انحصار وراثت نموده است و توجهاً به پذیرش خواسته توسط دو تن از خواندگان به اسامی …………… و …………… به رابطه اخوت فی‌مابین مورث آنان با خواهان و رابطه قیومت خواهان با مرحوم ………..، فلذا دادگاه خواسته خواهان را مقرون به واقع دانسته و ضمن ابطال گواهی حصر وراثت شماره دادنامه …………… اصداری از شعبه ……. دادگاه حقوقی سابق (این دادگاه جانشین شعبه مذکور می‌باشد) خواهان مذکور را در زمره ورثه مرحوم …………. دانسته و می‌تواند با مراجعه به مبادی ذی‌ربط نسبت به اخذ گواهینامه انحصار وراثت اقدام نماید.
رأی صادره برای خواندگان ردیف اول و دوم حضوری ظرف مهلت 20 روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در محاکم تجدیدنظر مرکز استان بوده و برای بقیه خواندگان غیابی و قابل واخواهی در این محکمه سپس در فرجه قانونی قابل اعتراض و تجدیدنظرخواهی در مرجع تجدیدنظر می‌باشد.
رئیس شعبه ……… دادگاه عمومی حقوقی تهران
رأی دادگاه تجدید نظر
آقای ……… به طرفیت آقای ……….. از دادنامه شماره …………. مورخ ………. شعبه …… دادگاه عمومی حقوقی تهران تجدیدنظرخواهی کرده است. به موجب دادنامه موصوف دعوای تجدیدنظرخوانده به خواسته ابطال گواهی حصر وراثت شماره ………. شعبه دهم دادگاه حقوقی سابق تهران به لحاظ این که خواهان (تجدیدنظرخوانده) از وراث مرحوم ……… محسوب که نام وی در گواهی حصور وراثت مذکور قید نگردیده است در حالی که مرحوم ………. از وراث مرحوم …………. بوده، ثابت تشخیص و حکم به ابطال گواهی حصر وراثت یاد شده صادر شده است. دادگاه با توجه به این که اشخاصی که نام آنها در گواهی حصر وراثت قید شده از وراث مرحوم ………… هستند و درخواست تجدیدنظرخوانده می‌بایستی در قالب اصلاح و اضافه نمودن نام مرحوم وراث او در گواهی حصر وراثت مطرح می‌شد از این رو دعوای تجدیدنظرخوانده (خواهان بدوی) به خواسته ابطال گواهی حصر وراثت قابلیت استماع نداشته است برهمین اساس به استناد ماده ۳۵۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی ضمن نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته با رعایت ماده ۲ همان قانون قرار رد دعوای خواهان بدوی (تجدید نظر خوانده) صادر، و اعلام می‌شود این رأی قطعی است.
رئیس شعبه …… دادگاه تجدیدنظر استان تهران – مستشار دادگاه
برخی سوالات شما
معترضان می‌بایست ابتدا به شورای حل اختلاف مراجعه نموده و اعتراض خود را مطرح کنند. چنانچه پس از تشکیل جلسه رسیدگی موضوع اختلاف حل و فصل شود پرونده بسته می‌شود. اما چنانچه شخص معترض نسبت به اعتراض خود پافشاری نماید، حسب مورد توسط شورای حل اختلاف به دادگاه عمومی یا دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود.
اعتراض به گواهی حصر وراثت هم در مرحله دادخواست و رسیدگی، و هم پس از صدور گواهی امکان پذیر می‌باشد. چنانچه شخص معترض در مراحل قبل از صدور گواهی اعتراض خود را اعلام کند، فرایند رسیدگی به طور موقت متوقف می‌شود. اما چنانچه احدی از وراث یا ذینفعان مطلع نباشد و پس از صدور گواهی اطلاع پیدا کند، می‌تواند با ارائه دادخواست اعتراض به گواهی انحصار وراثت نسبت به اصلاح آن اقدام نماید.
گواهی حصر وراثت صادر شده (در صورتی که اعتراض پس از صدور گواهی باشد)
مدارک شناسایی شخص معترض (از قبیل شناسنامه و کارت ملی)
برگه دادخواست اعتراض به گواهی حصر وراثت
پس از ارائه دادخواست توسط شخص معترض، شورای حل اختلاف موقتاً رسیدگی به پرونده را متوقف می‌کند. سپس قرار جلسه رسیدگی به اعتراض را به طرفین دعوا اعلام می‌نماید. در جلسه رسیدگی از شخص معترض خواسته می‌شود که ادله و مدارک خود را ارائه نماید. شورای حل اختلاف با بررسی مدارک پرونده رأی خود را صادر می‌کند. لازم به ذکر است که این رأی قابل تجدید نظر خواهی می‌باشد. در صورتی که مورد اعتراض در خصوص تعداد وراث باشد، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی خواهد داشت. اما چنانچه مورد اعتراض مربوط به نسبت وراث با متوفی باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه عمومی خواهد بود. همچنین رسیدگی به اعتراضات مربوط به تصدیق ازدواج زوجه با متوفی به دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود.
نهایتاً اگر موضوع در شورای حل اختلاف خاتمه پیدا نکند و به دادگاه عمومی کشیده شود، رأی نهایی توسط دادگاه عمومی صادر می‌شود. رأی صادره توسط دادگاه به شورای حل اختلاف ابلاغ می‌شود. شورای حل اختلاف با توجه به رأی دادگاه عمومی نسبت به صدور یا اصلاح گواهی انحصار وراثت اقدام می‌نماید.
اعتراض به گواهی فقط برای وراث، ذینفعان و دادستان عمومی محل اقامت متوفی امکان پذیر می‌باشد. افرادی غیر از مواردی که نام برده شد امکان اعتراض به گواهی را نخواهند داشت. ورثه و ذینفعان که نسبت به احقاق حقوق خود اعتراض می‌کنند اما در خصوص دادستان موضوع متفاوت است. به عنوان مثال ممکن است دادستان عمومی با شناختی که از متوفی دارد بداند که متوفی هیچ ورثه‌ای نداشته است. در این صورت چنانچه شخصی نسبت به صدور گواهی حصر وراثت اقدام کند، دادستان می‌تواند اعتراض نموده و روند رسیدگی را متوقف نماید.
گواهی حصر وراثت یک مدرک قانونی است که به موجب آن تعداد ورثه متوفی و میزان سهم‌الارث هر یک مشخص می‌شود. ممکن است نام یکی از ورثه در گواهی نیامده باشد. همچنین در مواردی ممکن است یکی از وراث نسبت به میزان سهم‌الارث خود اعتراض داشته باشد. علاوه بر موارد گفته شده، یکی از مواردی که می‌تواند منجر به اعتراض شود وصیت‌نامه است. گاهی حتی نسبت ورثه با متوفی مورد اعتراض قرار می‌گیرد. به عنوان مثال شخصی خود را همسر متوفی معرفی می‌کند و از ماترک متوفی ادعای سهم خواهی می‌نماید اما ورثه این ادعا را رد می‌کنند. در هر صورت مورد اعتراض هر چه که باشد، امکان اعتراض برای شخص معترض وجود دارد. اعتراض به تقسیم ارث و اعتراض به تقسیم ترکه از مصادیق مورد بحث در این نوشتار می‌باشد.
بر اساس ماده 9 قانون تصدیق انحصار وراثت چنانچه شخصی با علم به این که جزو وراث متوفی نبوده درخواست صدور گواهی حصر وراثت کند، کلاهبردار محسوب می‌شود. همچنین اگر یکی از وراث با علم به این که وراث دیگری وجود دارند ولی سعی در پنهان حقیقت داشته باشد و بخواهد خود را به عنوان تک فرزند متوفی معرفی نماید، مصداق کلاهبردار می‌باشد. در این صورت شخص متخلف علاوه بر پرداخت خسارت به مجازاتی که برای جرم کلاهبرداری مقرر شده محکوم خواهد شد.
